De St. Nicolaaskerk, lokaal bekend als St. Nikolaus, is een prachtige laat-gotische bakstenen kerk in het hart van de oude stad Stendal, in de regio Saksen-Anhalt, Duitsland. Dit architectonisch juweel, met zijn romaanse oorsprong en vroeg-gotische westtorens, staat vooral bekend om zijn uitgebreide collectie laatmiddeleeuwse glas-in-loodramen.
De oorsprong van de St. Nicolaaskerk gaat terug tot het jaar 1188 toen markgraaf Otto II uit het Huis van Ascania en zijn broer Heinrich van Gardelegen, zonen van Otto I, een collegiale stichting in Stendal oprichtten. Oorspronkelijk bedoeld als bisschopszetel, werd de stichting in plaats daarvan gewijd aan St. Nicolaas, de beschermheilige van zeelieden en kooplieden.
Het kapittel bestond uit twaalf seculiere kanunniken: de proost, de deken en tien kanunniken. Dit kerkelijke lichaam was onafhankelijk van de bisschop en rapporteerde direct aan de paus, waardoor het na de bisdommen van Havelberg en Brandenburg het belangrijkste spirituele centrum in de regio was. De proost was de hoogste geestelijke in de Altmark, en het kapittel had het patronaat over alle parochiekerken in Stendal en vele in de omliggende dorpen.
De bouw van de eerste collegiale kerk begon rond dezelfde tijd, een drieschepige basiliek met een transept en koorapsis, vergelijkbaar met de kloosterkerk van Jerichow. Het onderste gedeelte van de westgevel van deze eerste constructie bestaat nog steeds, onder de twee vroeg-gotische torens. De huidige structuur begon vorm te krijgen in 1423. Om het voorgangergebouw zo lang mogelijk te behouden, werden het koor, de zuidmuur en de noordmuur van het schip om de bestaande structuur heen gebouwd, die pas werd gesloopt nadat de buitenmuren waren voltooid. Tegen het midden van de 15e eeuw was de nieuwe kerk grotendeels klaar. Deze drieschepige, vier traveeën tellende hallenkerk met een transept en lang koor heeft een drie traveeën lang koor dat eindigt in een veelhoek gevormd door zeven zijden van een decagon. Het gebouw lijkt sterk op de iets oudere pelgrimskerk in Wilsnack, waarschijnlijk gebouwd door dezelfde bouwloods.
Het westelijke deel uit het tweede kwart van de 13e eeuw werd behouden uit de oorspronkelijke structuur. De bovenste verdieping van de torens, daterend uit de 15e eeuw, is bekroond met spitsen. De noordzijde van het transept heeft een rijk versierde trapgevel met een roosvenster en twee Davidsterren op dakhoogte. Een portaal met een fijn geprofileerde zandstenen omlijsting en beelden van de heiligen Nicolaas en Bartholomeus leidt van het noorden naar het transept.
Binnenin ondersteunen stevige ronde zuilen de gewelven. Elk van de bijna vierkante traveeën van de zijbeuken heeft twee raamassen, waardoor vijfdelige gewelven ontstaan die lijken op die in de zijbeuken van de Dom van Maagdenburg. Het koor wordt gescheiden door een doksaal met twee doorgangen, met een ambo op twee kolommen en een gewelf dat naar het westen gericht is. Aan de noordzijde grenst een voorportaal met een roosvenster en trapgevel aan de tweede travee. Dit voorportaal was nodig voor toegang tot het schip nadat een Mariakapel aan de westmuur van de torenfront was toegevoegd, waardoor de westelijke ingang van het schip werd geblokkeerd. Deze kapel werd in 1730 afgebroken en haar aanwezigheid is alleen zichtbaar in de daklijn van het westelijke gebouw.
Het interieur van de kerk is versierd met een schat aan middeleeuwse glas-in-loodramen, gemaakt tussen ongeveer 1425 en 1480. Hoewel zwaar gerestaureerd in de 19e eeuw, blijft ongeveer de helft van het oorspronkelijke glas behouden. Deze uitgebreide collectie middeleeuws glas-in-lood is uniek in Midden-Duitsland, alleen overtroffen door het aantal glas-in-loodramen in de Dom van Erfurt.
Speurtochten in Stendal
Ontdek Stendal met de digitale speurtocht van myCityHunt! Los puzzels op, beheers teamtaken en verken Stendal op een spannende en interactieve manier!
Het altaar, gereconstrueerd uit restanten van drie verschillende altaren, bevat een schrijn met Maria en de Drie Koningen in de stijl van de Schone Madonna's rond 1430, in een ongebruikelijke asymmetrische compositie. Iets jonger is de predella met vijf vrouwelijke heiligen, oorspronkelijk vervaardigd voor de Sint-Pieterskerk in Seehausen. De vleugels, met vier reliëfs van de Marialegende, komen uit de musea van Stendal.
De koorbanken, rijk aan houtsnijwerk uit circa 1430, bevatten vrijstaande figuren en reliëfs die scènes uit het Oude Testament op de armleuningen uitbeelden. De voorste rijen zijn bekroond met acht zittende profetenfiguren. De misericorden van de achterste zitplaatsen bevatten fantasierijke houtsnijwerken van maskers, dieren, mythische wezens, muzikale engelen en genrescènes.
De houten preekstoel, met zijn gebogen trap en bescheiden decoraties, dateert uit 1744. Daarnaast herbergt de kerk epitafen zoals die van Katharina Staude, die stierf in 1548, met een fijn Renaissance-reliëf, en die van Paulus Wagener, met een rijk omlijste architectonische setting uit 1591. De kerk bevat ook een nisepitaf uit de jaren 1430, gewijd aan Dietrich von Angern, deken van 1390 tot 1427, oorspronkelijk met een beeld van Maria, dat sinds minstens de 18e eeuw niet meer bestaat. In 2024 kreeg de metaalbeeldhouwer Thomas Leu uit Halle de opdracht om het epitaf opnieuw te ontwerpen.
Het orgel, gelegen op een westelijke galerij, heeft een gevel uit 1912, gemodelleerd naar een ouder ontwerp, met een werk uit 1954 en 1970 door Alexander Schuke, bestaande uit 56 registers, drie manualen en een pedaal. De twee torens van de kerk herbergen twee klokken: de Gebedsklok uit 1683 in de zuidtoren, gestemd op d', en de Keurvorstklok uit 1691 in de noordtoren, gestemd op c'. Alle andere klokken die ooit in de torens hingen, gingen verloren tijdens de twee wereldoorlogen.
Ten zuiden van de kerk ligt het klooster met het kapittelhuis. De westelijke vleugel, verwoest in 1945, werd in 2013 in moderne stijl herbouwd. De oostelijke vleugel herbergt het tweeverdiepingen tellende kapittelhuis, met een tweeschepige kapittelzaal op de begane grond. Voltooid in 1463, heeft de kapittelzaal ribgewelven boven lage ronde zuilen en brede spitsboogvensters met traceringen. De zuidelijke vleugel opent naar de binnenplaats met brede spitsboogarcades en toont decoratieve friezen van gevormde bakstenen tussen spitsboogvensters op de bovenverdieping.
De St. Nicolaaskerk staat als een getuigenis van het rijke kerkelijke en architecturale erfgoed van Stendal. Haar rijke geschiedenis en kunstzinnige schatten maken het een must-see bestemming voor iedereen die de historische landschappen van Saksen-Anhalt verkent.
Koop nu tickets voor de speurtocht!
Met myCityHunt ontdek je duizenden steden over de hele wereld tijdens spannende speurtochten, schattenjachten en escape games!
myCityHunt vouchers zijn het perfecte cadeau voor veel gelegenheden! Verras jouw vrienden en familie met dit buitengewone evenementgeschenk. myCityHunt vouchers zijn vanaf de aankoopdatum 2 jaar geldig en kunnen binnen deze periode worden gebruikt voor een vrij te kiezen stad en tour uit het myCityHunt portfolio.