De Levenspoort

In het hart van Wageningen, tussen de Walstraat en de Stadsgracht, staat een indrukwekkend en krachtig symbool van de veerkracht en herinnering van de Joodse gemeenschap - De Levenspoort. Dit oorlogsmonument, ook wel bekend als het Joods Monument, herdenkt de deportatie van Joden uit Wageningen en omliggende gebieden tijdens de angstaanjagende jaren van de Tweede Wereldoorlog. Gemaakt door de getalenteerde kunstenares Yetty Elzas, werd De Levenspoort onthuld op 4 mei 2000 en is sindsdien een plek van reflectie en herinnering.

De Oorsprong en Betekenis

Het verhaal van De Levenspoort is nauw verweven met de tragische gebeurtenissen van de Holocaust. Tijdens de nazi-bezetting van Nederland werden Joodse inwoners uit de gemeenten Wageningen, Ede, Rhenen en Renkum gedeporteerd, waarbij 71 van hen omkwamen in concentratiekampen, voornamelijk in Auschwitz en Sobibór. Om hun nagedachtenis te eren, startte de Stichting Joods Gedenkteken Wageningen in 1997 een inzamelingsactie, die uiteindelijk leidde tot de oprichting van dit plechtige monument.

Uit zes voorgestelde ontwerpen koos de stichting voor het werk van Yetty Elzas, een lokale kunstenares die bekend staat om haar ontroerende sculpturen. Het ontwerp van Elzas vangt op aangrijpende wijze de essentie van verlies en hoop, met figuren die symbool staan voor de blijvende geest van de Joodse gemeenschap. Het monument werd genereus geschonken aan de gemeente Wageningen en werd onthuld tijdens een ontroerende ceremonie door burgemeester Sala en rabbijn J.S. Jacobs.

Locatie en Ontwerp

De Levenspoort bevindt zich strategisch op enkele honderden meters ten zuidwesten van het stadscentrum van Wageningen, naast de parkeerplaats Straelenstoren West. Deze locatie heeft historische betekenis, aangezien het tegenover de plek ligt waar de voormalige synagoge van Wageningen stond, die in mei 1940 door artillerievuur werd verwoest. De synagoge, gebouwd in 1903, was al enkele jaren buiten gebruik voordat deze werd vernietigd en werd nooit herbouwd.

Het monument zelf is een opvallende bronzen sculptuur van twee meter hoog, geplaatst op een ruim, vierkant natuurstenen platform. De sculptuur toont volwassenen en kinderen, van wie sommigen door de 'Poort van het Leven' zijn gegaan, wat symbool staat voor degenen die de Holocaust hebben overleefd en naar een nieuwe toekomst zijn gegaan. Anderen, die niet door de poort zijn gegaan, vertegenwoordigen de levens die verloren zijn gegaan tijdens deze donkere periode. De sokkel van het monument draagt een inscriptie in het Hebreeuws uit Ruth 4:10, die vertaald luidt: "Opdat de naam van de overledene niet wordt uitgewist onder zijn broeders of uit de poort van zijn plaats." Hieronder staat een Nederlandse vertaling: "Zo zal de naam van de gestorvene niet uitgeroeid worden uit de poort zijner woonplaats."

Voor het monument is een natuurstenen plaquette in het trottoir geplaatst met aanvullende informatie over het monument. Na de onthulling werd een rol met de namen van de 71 Joodse slachtoffers in de sokkel van het monument geplaatst, vergezeld van dezelfde inscriptie die op de plaquette staat. Deze namen zijn ook vermeld in het Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland.

De Kunstenares Achter het Monument

Yetty Elzas-Blits, de kunstenares die De Levenspoort tot leven bracht, werd geboren in Antwerpen op 6 oktober 1934 en overleed in Wageningen op 9 januari 2020. Ze studeerde kort in Parijs en vervolgde haar opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen en de Vrije Academie in Den Haag. Elzas woonde en werkte in Wageningen, waar ze ook werd begraven. Haar artistieke focus lag vaak op de menselijke conditie, zowel als individu als binnen familieverbanden. Elzas was getrouwd met Maurice Elzas, een pionier in de informatica en landbouw, die ook een Joods-Nederlandse vader had. Maurice Elzas, die tijdens de oorlog naar Spanje moest vluchten, wijdde zich aan het behoud van de erfenis van Joods Wageningen.

Een Levend Monument

De Levenspoort is niet slechts een statisch kunstwerk; het is een levend monument dat de gemeenschap blijft betrekken. Sinds de onthulling heeft de Margrietschool in Wageningen het monument geadopteerd. Elk jaar op 27 januari, Internationale Holocaustherdenkingsdag, wordt er een ceremonie gehouden waarbij de verantwoordelijkheid voor de zorg voor het monument wordt overgedragen van de achtste klas naar de zevende klas. Deze traditie zorgt ervoor dat de herinnering aan degenen die zijn omgekomen en de lessen van de Holocaust worden doorgegeven aan toekomstige generaties.

Tot slot staat De Levenspoort als een plechtige herinnering aan een donker hoofdstuk in de geschiedenis en als een baken van hoop en veerkracht. De aanwezigheid ervan in Wageningen dient om de nagedachtenis van degenen die verloren zijn gegaan te eren en toekomstige generaties te onderwijzen over het belang van herinnering en de blijvende menselijke geest. Een bezoek aan dit monument is een diep ontroerende ervaring, die een moment van reflectie biedt en een verbinding met het verleden die ons heden en toekomst blijft vormgeven.